یکی از مشکلاتی که امروزه بسیاری از خانم‌ها در سنین باروری با آن روبه‌رو می‌شوند، تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلی کیستیک است. سندروم تخمدان پلی کیستیک علائمی چون پریود نامنظم، پرمویی، خونریزی‌های کم یا بیشتر از حالت طبیعی و در نهایت نازایی ایجاد می‌کند.

سندروم تخمدان پلی کیستیک(تنبلی تخمدان) چیست؟

تنبلی تخمدان اصطلاحی است که به سندرم تخمدان پلی کیستیک (Polycystic Ovary Syndrome) یا PCOS اطلاق می‌شود. سندرم تخمدان پلی کیستیک از اختلالات هورمونی شایع برای زنان در سن باروری است. زنانی مبتلا به تخمدان پلی کیستیک دچارند ممکن است قاعدگی‌های نامنظم، طولانی، یا هورمون مردانه (آندروژن) اضافی داشته‌باشند. در این شرایط تخمدان‌ها ممکن است تعدادی تجمع از مایعات ایجاد کنند و نتوانند به‌طور منظم تخمک‌گذاری را انجام دهند.

علت دقیق سندرم تخمدان پلی کیستیک ناشناخته است. تشخیص زودهنگام و درمان، به همراه کاهش وزن می‌توانند شانس عوارض طولانی مدت مانند دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی را کاهش دهند.

انواع تنبلی تخمدان چیست؟

سندروم تخمدان پلی کیستیک ۴ نوع مختلف دارد که بر اساس علت ایجاد آن طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه با ۴ نوع مختلف تنبلی تخمدان آشنا می‌شوید:

• تنبلی تخمدان مقاوم به انسولین
• نوع التهابی سندورم تخمدان پلی کیستیک
• سندروم تخمدان پلی کیستیک ناشی از مصرف قرص
• تخمدان پلی کیستیک آدرنال

داشتن نوع خفیف و شدید این بیماری به انتخاب روش درمانی کمک زیادی می‌کند. مثلا اگر تنبلی تخمدان از نوع خفیف باشد، یک درمان سبک که شامل تغییر سبک زندگی و ورزش کردن و در صورت نیاز کاهش وزن است، می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. بنابراین فرق تنبلی تخمدان خفیف و شدید در تعیین روش درمانی موثر است.

علائم تنبلی تخمدان چیست؟

علائم و نشانه های تنبلی تخمدان معمولا حول و حوش اولین چرخه قاعدگی در دوران بلوغ ظاهر می‌شوند. در برخی موارد تنبلی تخمدان بعدها ایجاد می‌شود؛ برای مثال در پاسخ به افزایش وزن قابل توجه، ممکن است فرد اولین علائم تنبلی تخمدان را تجربه کند.

علائم تنبلی تخمدان و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک، متنوع است. تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک معمولا زمانی انجام می‌شود که دو مورد از ۳ نشانه زیر وجود داشته‌باشند:

• قاعدگی نامنظم: کم شدن تعداد دوره‌های پریود، نامنظم بودن و یا افزایش طول دوره قاعدگی از مهمترین نشانه‌های تنبلی تخمدان هستند. برای مثال ممکن است یک مبتلا، کمتر از ۹ سیکل قاعدگی در سال داشته‌باشد، فاصله زمانی سیکل‌های قاعدگی‌ش بیشتر از ۳۵ روز باشد و به طور غیرطبیعی پریود سختی داشته‌باشد.
• آندروژن اضافی: بالارفتن سطح هورمون جنسی مردانه در بیمارن تنبلی تخمدان اتفاق می‌افتن که می‌تواند باعث علائم ظاهری، از جمله زیاد شدن موی صورت و بدن یعنی پر مویی و در مواردی آکنه شدید و طاسی مردانه شود.
• وجود کیست‌های ریز در تخمدان: این کیست‌ها در واقع فولیکل‌های تخمدان هستند که هر کدام یک تخمک نابالغ را در برگرفته‌اند. این تخمک‌ها در واقع هیچ‌گاه به اندازه‌ای که باعث قاعدگی شود بالغ نمی‌شوند. به این دلیل تخمدان‌ها ممکن است کارکرد مناسبی نداشته باشند.
• آکنه‌های شدید و مقاوم به درمان: یکی از علائم شایع سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، آکنه‌های شدید است که معمولاً در اثر افزایش سطح آندروژن‌ها (هورمون‌های مردانه) رخ می‌دهد. این آکنه‌ها معمولاً مقاوم به درمان‌های معمولی بوده و بیشتر در نواحی مانند صورت، گردن، قفسه سینه و کمر دیده می‌شوند.
• ریزش مو با الگوی مردانه (آلوپسی آندروژنیک): در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، ریزش مو با الگوی مردانه به دلیل افزایش غیرطبیعی هورمون‌های آندروژن شایع است. این نوع ریزش معمولاً از ناحیه جلوی سر شروع شده و به تدریج تاج سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• مقاومت به انسولین و خطر دیابت نوع ۲: مقاومت به انسولین یکی از ویژگی‌های کلیدی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است که می‌تواند منجر به افزایش قند خون و در نهایت دیابت نوع ۲ شود. این وضعیت همچنین با افزایش وزن، به خصوص در ناحیه شکم، و مشکلات متابولیک مرتبط است.

معمولا علائم و نشانه‌های سندرم پلی کیستیک در افراد چاق، شدیدتر است.

وزن بالا و تنبلی تخمدان چه ارتباطی دارند؟

یکی از علائم تنبای تخمدان، افزایش وزن است. افزایش وزن می‌تواند شرایط تنبلی تخمدان را بدتر کند. یکی از مهمترین اقداماتی که برای کنترل علائم بیماری باید انجام شود، کم‌کردن وزن است. معمولا این خانم‌ها با کمی کاهش وزن می‌توانند شانس تخمک‌گذاری و باروری خود را بالا ببرند.

تاثیر تنبلی تخمدان بر پریود چیست؟

تنبلی تخمدان به دلیل ایجاد اختلال در عملکرد هورمون‌ها در دوره‌های پریود اختلال ایجاد می‌کند. معمولا این خانم‌ها دچار بی‌نظمی قاعدگی شده و ممکن است در برخی دوره‌ها، پریود نشوند. همچنین پریودها معمولا سنگین بوده و شخص طولانی‌مدت خونریزی دارد.

تنبلی تخمدان و پریود نشدن (ایا تنبلی تخمدان باعث کم شدن خون قاعدگی می شود)

یک نشانه تنبلی تخمدان که ممکن است در افرادی که به تنبلی تخمدان مبتلا هستند دیده شود، قطع شدن پریود یا آمنوره است. گاهی نیز ممکن است تخمدان تنبل باعث بروز کاهش حجم خونریزی شود. کاهش حجم خونریزی در افرادی که تنبلی تخمدان دارند بسیار رایج است.

پریود نامنظم و تخمدان پلی کیستیک چه ارتباطی دارند؟

یکی از علائم شایع در سندروم تخمدان پلی کیستیک پریودهای نامنظم یا طولانی‌مدت است. ممکن است شخص در یک سال کمتر از ۹ بار پریود شود. اما هر پریود سنگین باشد و مدت زیادی ادامه داشته باشد.

خونریزی شدید قاعدگی نشانه تنبلی تخمدان است؟

اختلالات هورمونی در تنبلی تخمدان می‌توانند باعث خونریزی شدید پریود شوند. زمانی که پروژسترون و استروژن در سطح طبیعی خود نباشند، پوشش داخلی رحم ضخیم شده و در زمان پریود باعث خونریزی شدید می‌شود. اگر همراه با خونریزی شدید پریود علائم دیگر تنبلی تخمدان را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید تا آزمایش‌های لازم انجام شود.

علت تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

علت تنبلي تخمدان شناخته‌شده نیست. عواملی که ممکن است در ایجاد آن موثر باشند، به این ترتیب هستند:

• انسولین اضافی: انسولین هورمونی است که در لوزالمعده ساخته‌می‌شود و به سلول‌ها اجازه استفاده از قند، منبع اصلی انرژی بدن، را می‌دهد. اگر سلول‌ها به کارکرد انسولین مقاوم شوند، قند خون افزایش خواهد یافت و بدن ممکن است انسولین بیشتری تولید کند. انسولین بیشتر ممکن است تولید آندروژن (هورمون مردانه) را افزایش دهد که به نوبه‌ی خود تخمک گذاری را دچار مشکل می‌کند. حدود ۷۰ درصد از زنانی که به تنبلی تخمدان مبتلا هستند، به انسولین هم مقاومت پیدا کرده‌اند. بنابراین به دنبال علائم قند خون بالا باشید!
• التهاب درجه پایین: این اصطلاح برای توصیف تولید مواد مختلف توسط گلبول‌های سفید برای مبارزه با عفونت به کار می‌رود. تحقیقات نشان داده‌است که خانم‌های مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک، دچار نوعی از التهاب درجه پایین می‌شوند که تخمدان‌های پلی کیستیک را برای تولید آندروژن تحریک می‌کند. آندروژن هم به نوبه خود باعث مشکلات قلبی و عروقی می‌شود.
• نارسایی زودرس تخمدان که باعث از کار افتادن تخمدان است که قبل از ۴۰ سالگی می‌شود.
• وراثت: تحقیقات نشان می‌دهند ژن‌های خاصی ممکن است با سندرم تخمدان پلی کیستیک مرتبط باشند. بنابراین اگر در خانواده افرادی مانند مادر و یا خواهر فرد به این بیماری مبتلا هستند، ممکن است شانس ابتلای آن شخص بالاتر باشد و علاعم تنبلی تخمدان دیده شود.
• آندروژن اضافی: تخمدان‌ها با افزایش غیرعادی تولید آندروژن، باعث مردمویی و آکنه می‌شوند. بنابراین این مشکل می‌تواند ناشی از اختلالات هورمونی باشد.
• استرس و اضطراب: با افزایش سطح اضطراب و استرس در زنان، هورمون کورتیزول و در نتیجه افزایش هورمون آندروژن(هورمون مرادانه) می‌شود. آندروژن بر عملکرد تخمدان تاثر دارد و تخمک گذاری را مختل می‌کند.
• ژنتیک: تحقیقات نشان داده که ژنتیک در ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک موثر است. افرادی که مادر یا خواهر آنها دچار تنبلی تخمدان است، نسبت به افرادی که در نزدیکان خود این مشکل را ندارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک قرار دارد.
• متابولیک و چاقی: چاقی بر هورمون های مردانه و انسولین خون تاثیر منفی دارد و یکی از علل تنبلی تخمدان است.

تشخیص تنبلی تخمدان؛ از کجا بفهمیم تخمدان پلی کیستیک داریم؟

آزمایش مشخصی برای تشخیص قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک یا تنبلی تخمدان وجود ندارد. احتمالا دکتر زنان تاریخچه پزشکی، از جمله چرخه قاعدگی و پریود و تغییرات وزن را از بیمار جویا شود. معاینه بدنی، شامل معاینه برای نشانه‌های رویش بی‌رویه مو، مقاومت به انسولین و آکنه می‌شود.

پزشک ممکن است برای تشخیص بهتر، این کارها را توصیه کند:

• معاینه لگن: پزشک اندام‌های تولید مثل را به صورت بصری و دستی برای پیدا‌کردن توده‌ها، تومورها و سایر ناهنجاری‌ها معاینه می‌کند.
• آزمایش هورمونی خون: سپس آزمایش خون برای بررسی سطوح هورمونی انجام می‌شود. این آزمایش می‌تواند سایر مشکلاتی را که مشابه سندرم تخمدان پلی کیستیک هستند و باعث اختلال در قاعدگی یا افزایش آندروژن می‌شوند را رد کند.
• سونوگرافی تنبلی تخمدان: پزشک با استفاده از سونوگرافی، ظاهر تخمدان و قطر مخاط رحم را اندازه‌گیری می‌کند. یک فرستنده وارد دستگاه تناسلی می‌شود و با استفاده از امواج صوتی، اندازه تخمدان، وجود کیست‌های مایع در تخمدان، تعداد کیست‌های ریز در تخمدان را بررسی می‌کند. در صورت وجود این علائم در سونوگرافی، پزشک درخواست آزمایش هورمونی می‌دهد.

اگر پزشک تنبلی تخمدان یا سندرم پلی کیستیک را تشخیص داده‌باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای اطمینان از عوارض توصیه کند. این آزمایش‌ها از این قرارند:

• آزمایش‌های دوره‌ای فشارخون، تحمل گلوکز و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید
• غربالگری برای افسردگی و اضطراب
• غربالگری برای آپنه خواب انسدادی

بهترین زمان سونوگرافی برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک

بهترین زمان سونوگرافی برای تشخیص تخمدان پلی کیستیک بلافاصله بعد از اتمام قاعدگی است. اگر نیاز به بررسی PCOS و بررسی وضعیت تخمک‌گذاری و احتمال بارداری باشد، بهترین زمان در روز ۱۴ ام سیکل است.

درمان قطعی تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلی کیستیک

راه درمان تنبلی تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک، بر مدیریت تک تک عوارض، مانند ناباروری، مردمویی، آکنه و چاقی تمرکز دارد. درمان‌های خاص، ممکن است شامل تغییر سبک زندگی و دارو باشند.

معمولا درمان سندروم تخمدان پلی کیستیک با داروهای تنبلی تخمدان انجام می‌شود. برای منظم کردن چرخه قاعدگی، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند؛

• قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: قرص‌هایی که حاوی استروژن و پروژستین هستند، تولید آندروژن را کاهش می‌دهند و استروژن را تنظیم می‌کنند. تنظیم هورمون‌ها می‌تواند شانس سرطان مخاط رحم را کم کند و خون‌ریزی غیرطبیعی، رویش بی‌رویه مو و آکنه را تصحیح کند. به جای قرص، می‌توان از چسب هورمونی یا رینگ واژن که حاوی ترکیبی از استروژن و پروژستین است استفاده کرد.
• درمان با پروژستین: مصرف پروژستین به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز در هر ماه یا دو ماه یک‌بار، می‌تواند چرخه قاعدگی و پریود را تنظیم کند و از فرد در مقابل سرطان مخاط رحم محافظت کند. درمان با پروژستین سطح آندروژن را بهبود نمی‌بخشد و از بارداری جلوگیری نمی‌کند. اگر بیمار به دنبال باردار شدن نباشد، قرص پروژستین [بدون استروژن] یا وسیله داخل رحمی حاوی پروژستین انتخاب بهتری است.

درمان تنبلی تخمدان در خانه

در کنار روش‌های دارویی و درمان‌های پزشکی، درمان‌های خانگی و روش‌های اصلاح سبک زندگی در بهبود علائم بیماری تاثیر بسیاری دارند. رعایت یک رژیم غذایی کم کربوهیدرات و سالم در کنار مصرف برخی دمنوش و داروهای گیاهب می ‌توانید برخی از علائم تنبلی تخمدان را بهبود دهید. اگر به این بیماری مبتلا هستید، اصلا اثربخشی درمان خانگی تنبلی تخمدان را دست کم نگیرید.

عوارض تنبلی تخمدان؛ آیا تخمدان پلی کیستیک خطرناک است؟

عوارض تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• نازایی از عوارض تخمدان پلی کیستیک است
• دیابت بارداری یا افزایش فشارخون در بارداری
• سقط جنین یا زایمان زودرس
• بیماری کبد چرب غیر الکلی، التهاب کبدی حاد که به واسطه تجمع چربی در کبد اتفاق می‌افتد.
• سندرم متابولیک، مجموعه‌ای از نشانگان شامل فشار خون بالا، قند خون بالا و سطوح غیرعادی کلسترول یا تری‌گلیسرید که شانس ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش می‌دهند.
• دیابت نوع ۲ یا پیش‌دیابت
• آپنه خواب
• افسردگی، اضطراب و اختلالات خوردن
• خونریزی غیرطبیعی رحم و لکه‌بینی بعد از پریود
• سرطان پوشش داخلی رحم (سرطان مخاط رحم)

چاقی با تنبلی تخمدان مرتبط است و می‌تواند عوارض آن را بیشتر کند.

یکی از عوارض تنبلی تخمدان نازایی است. در ویدئو زیر دکتر سیروس رستمی به پرسش و پاسخ‌هایی درباره نازایی می‌پردازد که می‌تواند برای شما مفید باشد.

اصلاح سبک زندگی برای تنبلی تخمدان

تغییرات اصلاح سبک زندگی تاثیر مثبتی روی کنترل علائم سندروم تخمدان پلی‌کیستیک دارند. علاوه بر اصلاح رژیم غذایی توصیه‌های زیر در کنترل علائم تنبلی تخمدان نیز موثر هستند:

• هر روز تحرک داشته باشید و ورزش کنید.
• شیرینی و شکلات کمتری مصرف کنید.
• مشروبات الکلی و سیگار را ترک کنید.
• برای بهبود خلق و خو مدیتیشن و یوگا انجام دهید.  
• مواد غذایی سالم را جایگزین مواد غذایی ناسالم کنید.
• به جای خوراکی‌هایی مثل کلوچه و پفک که ارزش غذایی کمی دارند، خوراکی‌های سالمی چون انواع آجیل‌ها را بخرید.
• بهتر است در هنگام خستگی، استرس و خواب‌آلودگی غذا نخورید، زیرا در این مواقع به طور کاذب احساس گرسنگی دارید.
• میوه و سبزیجات تازه مصرف کنید.